نکاتی تحلیلی در باب کنترل اپیدمی

یادداشت مهمان: دکتر امین صادقی

دوستان عزیز به چهار نکته‌‌ی تحلیلی اشاره می‌کنم که مدل ذهنی بهتری از کنترل اپیدمی داشته باشیم.

نکته‌ی ۱: نرخ تکثیر یک ویروس یعنی یک نفر مبتلا چند نفر دیگر را آلوده می‌کند. گفته می‌شود نرخ تکثیر کرونا به صورت عادی حدود ۳ است. به صورت ریاضی اثبات می‌شود که اگر نرخ تکثیر زیر ۱ برود (و بماند) اپیدمی تمام می‌شود. همچنین اگر اپیدمی تمام بشود یعنی حتما نرخ تکثیر زیر ۱ رفته است. رابطه «پایان یافتن اپیدمی» و «زیر ۱ رفتن نرخ تکثیر» رابطه‌ی اگر و تنها اگر است. نتیجه‌گیری مهم این است که: برای کنترل کرونا باید تمرکز روی این باشد که نرخ تکثیر به زیر ۱ کاهش پیدا کند.

نکته‌ی ۲:\ شاید به نظر بیاید که: اگر حتی ۱ نفر بیمار از قلم بیفتند اپیدمی همه‌گیر می‌شود چون یک نفر کافی هست که بقیه را آلوده کند». اما خوشبختانه اینطور نیست! حتی اگر ۱۰۰۰ نفر آلوده هم از قلم بیفتند و بقیه را آلوده کنند، اما اگر در ازای آن ۱۰۰۰ نفر ۹۰۰۰ نفر آلوده شناسایی شوند و قرنطینه شوند، اثبات می‌شود که اپیدمی تمام می‌شود.

این موضوع هم بین انسانهای جامعه صادق هست، هم سلول‌های یک انسان. یعنی سیستم ایمنی لازم نیست بلافاصله تک تک ویروس‌ها را نابود کند. همین که بتواند درصد بالایی را ناتوان کند طوری که نرخ تکثیر کمتر از ۱ بشود کافی است.

نکته ۳: چه طور می‌توان ۹۰٪ مبتلایان را شناسایی و قرنطینه کرد؟ فرض کنید هر کسی که احتمال ابتلا داشته باشد، به سرعت تست شود و اگر بیمار بود قرنطینه شود. شرایط تست می‌تواند آنقدر فراگیر باشد که ۹۰٪ مبتلایان پیدا شوند و تست شوند. شرایط تست می‌تواند شامل کسانی باشد که علائم داشته‌اند یا با فرد آلوده تماس داشته‌اند یا از خارج آمده‌اند.

خبر خوب این است که چین و کره با همین کار بیماری را کنترل کرده‌اند. خبر بد این است که مجبور شدند زندگی روزمره را تعطیل کنند. حالا سؤال این است که آیا می‌توان بدون تعطیل کردن زندگی، ویروس را کنترل کرد؟

نکته ۴: می‌توان بدون تعطیلی‌ اپیدمی را کنترل کرد. اما لازم است یک کار (practice) جدید به زندگی انسان‌ها اضافه شود. این کار که مردم مرتب برای کنترل ویروس تست بشوند. برای مثال لازم باشد در فرودگاه، محل کار، مدرسه، یا خانه مردم تست بدهند و بپذیرند که بخشی از زندگی است. یک زمانی «واکسن» هم یک پدیده‌ی جدید و نا‌آشنا بود. اما بیشتر مردم واکسیناسیون را به عنوان بخشی از زندگی امروز پذیرفته‌اند.

نگاه جدی به این صورت است: همانطور که در رانندگی مسئول ‌آسیب به بقیه خودرو ها هستید و قوانین راهنمایی رانندگی وجود دارد، به همین شکل اگر کسی را مبتلا کنید و یا خلاف بهداشتی انجام دهید باز هم مسئولید. خلاف بهداشتی مثلاً این است که علایم سرفه یا تب داشته باشید، اما خودتان را تست نکنید و در محیط عمومی ظاهر شوید. یا اینکه در صورت بیماری قبل از حضور در محیط عمومی لازم است مدرک سلامت بگیرید. به صورت خلاصه اگر می‌خواهید کسی را آلوده نکنید و جریمه نشوید، خودتان را تست کنید.

مردم می‌توانند نمونه‌گیری کنند و برای آزمایشگاه پست کنند، یا در خودرو و خیابان تست کنند. محیط‌های کار، مدارس و فرودگاهها هم می‌توانند فراد را تست کنند. اگر کسی نگران privacy ژنتیکی باشد، می‌تواند کیت تست را از داروخانه تهیه کند.

در واقع امروز نمی‌توان این مواد را از داروخانه تهیه کرد اما از نظر تکنولوژی شدنی است. برای تست به یک دستگاه PCR کوچک و چند ترکیب مربوط به DNA نیاز است. تولید انبوه این مواد هزینه را به می‌تواند به ۲۰ دلار برای هر تست کاهش بدهد. هر خانواده می‌تواند مثل دستگاه قند خون یک دستگاه ویروس در منزل داشته باشد و هر روزی که لازم شد استفاده کند.

تست فراگیر مکمل واکسیناسیون است اما چند نقطه‌ی قوت دارد. ۱- می‌تواند در یک تست همزمان ده‌ها ویروس را بسنجد. ۲- غیر تهاجمی است برای کسانی که به واکسن اعتقاد ندارند نگرانی ندارد. ۳- با بیماری‌های نوظهور مثل کووید-۱۹ یا بیماری‌هایی که واکسن مؤثر ندارند مثل آنفلوانزا هم مقابله می‌کند. در‌واقع همان پروتکلی که برای کرونا انجام می‌دهید آنفلوانزا را نیز کنترل می‌کند.

بعد از مدتی پس از اجرای تست‌های فراگیر بیماری‌ها کم می‌شوند و سپس نیاز به تست کردن هم کم می‌شود. آن زمان تنها در صورتی تست لازم می‌شود که مسئولین مربوطه دستور بدهند که در فلان منطقه در فلان زمان تست لازم هست. بنابرین هزینه‌ی سرانه می‌تواند در دراز مدت پایین باشد. اما منافع حاصل از مریض نشدن، نیاز به مرخصی نداشتن، درگیر نشدن سیستم درمانی بسیار زیاد است.

لطفا با پیشنهادات خوبتان به رشد و ارتقای این ایده کمک کنید.